یوهانس برامس (1833–1897) یکی از ستون‌های اصلی موسیقی رمانتیک آلمان و یکی از «سه‌گانهٔ مقدس» عصر رمانتیک است:  بتهوون - برامس - باخ

بسیاری او را ادامه‌دهندهٔ راستین مسیر بتهوون می‌دانند؛ آهنگسازی که باوجود احساسات قدرتمند، همیشه ساختار، عمق و اندیشه را در اولویت قرار می‌داد.

کودکی سخت، اما سرشار از استعداد

برامس در خانواده‌ای فقیر در هامبورگ آلمان به دنیا آمد. پدرش نوازندهٔ کنترباس بود و خانواده از همان ابتدا اوضاع مالی سختی داشتند. برامسِ نوجوان برای کمک به خانواده، شب‌ها در میخانه‌ها، بارها و رستوران‌ها پیانو می‌نواخت. این محیط، از یک‌سو آموزشش داد چگونه احساسات تودهٔ مردم را بفهمد و از سوی دیگر شخصیت محجوب و سخت‌کوش او را ساخت.

معلم اصلی او ادوارد مارکسِن بود که بنیاد آموزش هارمونی و آهنگسازی را در ذهن برامس گذاشت.

کشف بزرگ: آشنایی با شومان

زندگی برامس زمانی دگرگون شد که در ۲۰سالگی به دیدار رابرت و کلارا شومان رفت. شومان به‌محض شنیدن آثار او، مقاله‌ای تاریخی نوشت با این مضمون: «آمدن برامس مانند آمدن کسی است که برای نسل ما مأموریتی عظیم دارد.» این نوشته، برامس را یک‌شبه مشهور کرد.

ارتباط او با کلارا شومان - که ۱۴ سال بزرگ‌تر بود - به یکی از عمیق‌ترین دوستی‌ها و شاید عاشقانه‌ترین پیوندهای عاطفی تاریخ موسیقی تبدیل شد؛ پیوندی که تا آخر عمر ادامه داشت.

سبک موسیقایی

برامس ترکیبی بود از ساختار کلاسیک و احساس رمانتیک. در زمانی که واگنر و لیست موسیقی را به سمت نمایش، روایت و جلوه‌گری برده بودند، برامس به «خلوص موسیقی» و فرم‌های سنتی وفادار ماند.

ویژگی‌های شاخص موسیقی برامس

• هارمونی‌های پیچیده و غنی
• فرم‌های دقیق و حساب‌شده
• ملودی‌های عمیق و پرحس
• استفادهٔ درخشان از کنترپوان (تأثیرپذیری از باخ)
• صدادهی قدرتمند اما متفکرانه
• تعادل میان احساس و عقل

برامس استاد «پیچیدگی پنهان» بود؛ موسیقی‌ای که در ظاهر آرام است؛ ولی در ساختار، فوق‌العاده غنی و عمیق.

مهم‌ترین آثار

موسیقی ارکسترال

• سمفونی شماره ۱ (که ۱۴ سال روی آن کارکرد)
• سمفونی شماره ۲ (شادتر و روشن‌تر)
• سمفونی شماره ۳ (مشهور به سمفونی عاشقانه)
• سمفونی شماره ۴ (یکی از اوج‌های رمانتیسم)
• کنسرتو ویولن در ر ماژور (شاهکار)
• کنسرتو پیانو شماره ۱ و ۲

موسیقی کرال و آوازی

• رکوئیم آلمانی (Ein Deutsches Requiem) از برجسته‌ترین آثار مذهبی - فلسفی قرن ۱۹
• آوازهای متعدد برای پیانو و خواننده

موسیقی مجلسی (Chamber)

• سه‌گانه‌های پیانو
• کوارتت‌ها
• کوینتت‌های مجلسی
• سونات‌های ویولن و ویولنسل

پیانو

• رابسودی‌ها
• اینترمتسوها
• واریاسیون‌ها (به‌ویژه واریاسیون‌های پاگانینی)

شخصیت و زندگی شخصی

برامس شخصیتی خجالتی، کم‌حرف، فروتن و بسیار اصولی داشت. هرچه معروف‌تر می‌شد، ساده‌تر زندگی می‌کرد. فقط یک مشکل داشت:  ریش بسیار بزرگش که نماد او شد و با شوخی می‌گفتند: «این ریش هرگز نمی‌گذارد ما ببینیم وقتی می‌خندد چه شکلی است!»

او هرگز ازدواج نکرد. تقریباً همه مطمئن‌اند که عشق عمیقش به کلارا شومان مانع روابط دیگرش شد.

پایان زندگی

در سال‌های پایانی کم‌کم از فعالیت اجتماعی فاصله گرفت. در ۱۸۹۷ به دلیل سرطان کبد درگذشت. در کنار بتهوون و شومان، در قبرستان وین آرام گرفت و به بخشی از میراث جاودان موسیقی کلاسیک بدل شد.

جایگاه در تاریخ موسیقی

برامس را «نگهبان ارزش‌های کلاسیک» و «پادشاه رمانتیسم خردمند» می‌دانند. او سنت بتهوون را به قرن ۱۹ رساند و ثابت کرد که موسیقی می‌تواند در عین احساس‌محوری، منطقی و اندیشمندانه باشد.

درس‌هایی از برامس برای هنرجویان موسیقی

• تعادل میان تکنیک و احساس، مهم‌ترین اصل موسیقی است.
• ساختار دقیق، دشمن خلاقیت نیست؛ می‌تواند تقویتش کند.
• پشت هر شاهکار، سال‌ها تمرین خاموش، مطالعه و تلاش وجود دارد.