بالابان یا بالامان Balaban‎ ساز بادی استوانه‌ای دو نی به طول حدود ۳۵ سانتی‌متر با هفت سوراخ انگشت، این ابزار موسیقی در بین مردمان آذربایجان، مخصوصاً در استان آذربایجان شرقی رایج است.

پیشینه

بنابر اسناد و مدارک در دسترس، نوعی ساز بادی از خانواده نی و سرنا دست‌کم از سده‌های نخستین دورة اسلامی در ایران شناخته شده بوده، و در میان مردم بخشهایی از این سرزمین به کار می‌رفته‌است.

بالابان به معنای نوعی ساز بادی نیین به صورتهای بَلَبَن، بالَبَن و بالابَن در فرهنگهای لغات ترکی - روسی آمده‌است. در "لغت آذربایجانی – روسی" ، بالابان به معنای ساز بادی نه چندان بزرگ و شبیه زُرنا (سرنا)، در دائرةالمعارف موسیقی ترکی بَلَبَن یا نایِ بَلَبَن با اشاره به مطلب جامع‌الالحان، نوشته عبدالقادر مراغی و "سازهای ترکی"  نوشته فارمر، ‌سازی بادی شبیه زُرنا، و در "فرهنگ موسیقی ترکی" بَلَبَن ساز بادی شبیه‌ساز نیین مِی متداول در ارزروم، تعریف شده‌است.

در فرهنگها و دائرةالمعارفهای روسی واژه بالابان به معنای‌سازی بادی زبانه‌دار معمول میان اقوام قفقاز شمالی و ایرانیان آمده‌است. بالابان به عنوان‌سازی بادی و بومی در حوزه‌های جغرافیایی - فرهنگی آذربایجان، به ویژه تبریز، ارومیه و اردبیل و زنجان، و کردستان ایران و برخی جاهای دیگر به کار می‌رود و گروهی از نوازندگان این مناطق بالابان نوازند. در زبان کردی این ساز را «باله‌وان»، و در شوشتری نی را "بَلَبون" (بلبان) می‌گویند.